به گزارش «کالاخبر»، بورس های کالایی، مکانی برای داد و ستد و خرید و فروش کالاهای مختلف فراهم می کنند و کالاهایی که در این بورس ها معامله می شوند، گستره وسیعی دارند. اگرچه برخی از این محصولات به صورت نقدی معامله می شود، ولی بخش مهمی از آنها به صورت قراردادهای آتی و اختیار معامله مورد داد و ستد قرار می گیرد که بورس کالای ایران نیز به سمت توسعه بازارهای مالی در حرکت است.

دو نمونه مهم تاریخی برای اشاره به سیر تکاملی و تجاری داد و ستد محصولات و بورس های کشاورزی وجود دارد که یکی بازار برنج ژاپن طی سال های ۱۶۰۳ تا ۱۸۶۸ میلادی است و دیگری به تولید و رشد بازارهای آتی شیکاگو در دوره زمانی ۱۸۳۰ تا ۱۸۷۰ میلادی باز می گردد.

بازار برنج اوزاکا

کشاورزی ژاپن در قرن هفدهم میلادی زیر سلطه نظام ارباب و رعیتی قرار داشت. اربابان و صاحبان زمین، برنج حاصل کار کارگران را جمع آوری می کردند و آنها را بعد از برداشت برای فروش به بازار اوزاکا حمل می کردند و وجوه نقد حاصل از فروش را برای هزینه های زندگی اختصاص می دادند. بیشتر اشراف آن دوره ژاپن برای تامین هزینه های اضطراری خود بین دو فصل مجبور به جمع آوری پول نقد از منابع دیگر شدند و برای این کار به معاملات سلف روی آوردند. یعنی طبق قراردادی متعهد می شدند در زمان برداشت آتی مقدار معینی از محصول را با قیمت مورد توافق تحویل خریدار بدهند، مشروط بر آنکه خریدار پول معینی در زمان عقد قرارداد به عنوان پیش پرداخت بپردازد. طی دهه های متوالی، این نوع قراردادهای سلف یا تحویل آتی که با نام «قبض برنج» معروف شدند بر حسب درجه بندی نوع برنج و مدت قرارداد استاندارد شدند.  این قبض ها که مورد قبول بازرگانان واقع شده بود، نخستین بورس کالایی را در شهر اوزاکا تشکیل داد و حتی در بورس برنج اوازکا اتاقی به نام تسویه برای ضمانت اجرای معاملات ایجاد شد.

معاملات آتی بورس شیکاگو

نمونه تاریخی دیگری که می توان به آن اشاره کرد، سیر تکاملی بازارهای آتی و بورس کالایی در آمریکاست. از آنجا که گندم، سویا و ذرت بلافاصله بعد از برداشت به سمت شیکاگو سرازیر می شد، طی یک دوره زمانی به طور چشمگیری عرضه از تقاضا پیشی می گرفت و کمبود انبار و محدودیت حمل و نقل به نوسان های قیمت ها در آن زمان دامن می زد. به همین دلیل هیات تجاری شیکاگو تشکیل شد که تا حد زیادی به نوسان های شدید محصولات کشاورزی پاسخ داد. کشاورزان، بازرگانان، شرکت های فرآوری و سفته بازان به مبادله و معامله پیمان های آتی کشاورزی می پرداختند و با این اقدام از آینده محصول و ارزش موجودی انبار در برابر شرایط نا مطمئن قیمت ها، حفاظت می کردند.

مزیت معاملات کشاورزی در بورس

طی چند سال اخیر، نقش و اهمیت دادوستد محصولات کشاورزی در بورس کالای ایران نیز پر رنگ شده و برخی محصولات به طور مداوم در این بازار عرضه می شود. به این ترتیب ایجاد بازار متشکل و سازمان یافته برای تسهیل در امر داد و ستد محصولات کشاورزی از نخستین مزیت های ورود کالاهای کشاورزی به بورس کالا به شمار می رود. همچنین کشف قیمت ها به عنوان یکی از اهداف مهم بورس های کالایی که توسط آن فروشندگان و خریداران به تفسیر و تعبیر اطلاعات می پردازند و در جست و جوی ایجاد و ارائه قیمتی هستند که عرضه و تقاضای موجود در بازار را تنظیم می کند. به عبارت دیگر با عرضه محصولات کشاورزی، قیمت ها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا در یک بازار رقابتی و نظام مند تعیین می شود. از دیگر ویژگی های ورود کالاهای کشاورزی به بورس کالا می توان به پوشش ریسک نوسانات قیمتی با بکارگیری ابزارهای متنوع مالی از جمله قراردادهای آتی و اختیار معامله، کاهش نوسان کاذب و شدید قیمت و توزیع مناسب بین حلقه های مختلف تولید تا مصرف، فراهم شدن امکان تحلیل آماری از وضعیت بازار آتی محصولات کشاورزی و امکان اصلاح الگوی کشت اشاره کرد.

اقدامات انجام گرفته طی چند سال اخیر نشان می دهد که جایگاه بورس کالا در حوزه کشاورزی به مرور در حال شکل گیری است به طوریکه علاوه بر اجرای ماده ۳۳ قانون بهره وری بخش کشاورزی و عملیاتی شدن سیاست های دولت از جمله قیمت تضمینی از طریق این مکانیسم، شاهد اهمیت به ابزارهای مالی بورس کالا در در ماده ۳۲ قانون برنامه ششم توسعه نیز هستیم. در این ماده مقرر شده است که تنظیم بازار محصولات کشاورزی اساسی با استفاده از ابزارهای موجود در بازار سرمایه و بورس کالا صورت بگیرد. هدف قانونگذار از وضع این قانون این بوده است که دولت به جای استفاده از روش های سنتی مثل نگهداری انبار برای کنترل بازار، از قراردادهای بلندمدت و مکانیسم های بازاری استفاده کند. ضمن اینکه مشخصاً در قانون از محصولات کشاورزی نامبرده شده است و این اجازه به نهادهای تنظیم گر بازار داده شده تا از ابزارهای بورسی برای مدیریت بازار استفاده کنند. همچنین ابزارهای مدنظر قانون گذار، ابزارهای فروش بلندمدت محصولات و اطمینان بخش به بازار است که از جمله ابزارهای کمک کننده به این فرآیند می توان به قراردادهای آتی و آپشن اشاره کرد که برای حمایت های قیمتی ابزار مناسبی هستند.

در پایان اینکه پس از راه اندازی موفق قراردادهای آتی زعفران در بورس کالا به زودی قرارداد اختیار معامله این محصول نیز راه اندازی می شود تا امکان جدید برای کشاورزان مهیا شود تا خود را در برابر نوسانات قیمتی در آینده و ریسک های مربوط به فروش محصول، بیمه کنند.